Czym jest dusza? Teorie filozoficzne.

Co to jest dusza? Skąd wiemy o jej istnieniu? Jak można zdefiniować duszę? Jaka jest relacja duszy do mózgu, świadomości, ludzkiego umysłu? Po co potrzebna nam wiedza o duszy? Czy pojęciem duszy zajmują się tylko ludzie związani z religią?

Gdzie możemy dowiedzieć się o duszy?

Każdy z nas ma jakieś pojęcie o tym czym jest dusza. Najczęściej o istnieniu duszy dowiadujemy się na bazie wiedzy o religiach. Prawie w każdej z nich jest mowa o duszy ludzkiej i jej znaczeniu w kontekście życia czy istnienia po śmierci.

Nie tylko religie, ale również szeroko pojęta kultura, literatura i sztuka zajmują się pojęciem duszy.

O duszy mówi również filozofia. Chociaż w filozofii współczesnej termin dusza zastępowany jest często przez takie pojęcia jak ‘umysł’, ‘świadomość’, ‘psychika’, ‘jaźń’,‘ subiektywność’, ‘osoba’, to słowo dusza głęboko zakorzenione jest w tradycji filozoficznej.

Obecnie pojęcie duszy jest bardzo często używane przez różnorakich mentorów rozwoju osobistego. Soul Coaching to nic innego jak praca z duszą. Możemy zadać pytanie, z jak pojętą duszą pracują specjaliści od Soul Cochingu?

W tej części artykułu przedstawię wybrane koncepcje duszy ludzkiej, a następnie wymienię filozoficzne argumenty za i przeciwko istnieniu duszy.

Koncepcje duszy w historii filozofii

Słowo dusza było używane już przez Orfików: Homera i Hezjota. Według wierzeń orfickich i przedorfickich dusza przychodziła z kosmosu i do niego wracała, a w czasie snu błąkała się po przestworzach.

Według Homera dusza ludzka pobudza człowieka do działania, dzięki niej człowiek pożąda, kocha, nienawidzi, walczy oraz rozum dzięki, któremu poznaje. Według Niego ciało jest więzieniem dla duszy, z którego się uwalnia poprzez ascezę, by dążyć do swego właściwego miejsca czyli niebios.

Platon również uważał, że ciało jest więzieniem dla duszy, ale bardziej rozbudował swą koncepcję. Według Platona istnieją trzy rodzaje duszy rozumna – umieszczona w głowie, bojowa w sercu i pożądliwa w wątrobie. Dusza Platona jest wieczna i nieśmiertelna, jest towarzyszką bogów, dlatego jest czymś nienaturalnym wtrącenie jej do ciała. Ciało dla duszy jest grobem według Platona. Dusza według Niego może zbawić się poprzez filozoficzne poznanie i wrócić do doskonałego świata, którym jest świat niematerialny.

Arystotelesa twierdził, że dusza nie była wieczna, pojawia się wraz z oragnizacją ciała jako jego forma, a w wyniku rozpadu powinna podzielić jego los. Jest formą życia wegetatywnego, zmysłowego i intelektualnego. Arystoteles uważał, że intelektualne poznanie wykracza poza kompetencje duszy ludzkiej, dlatego, że istniają dwa rodzaje intelektu ludzkiego, jeden związany z funkcjami zmysłowo poznawczymi, drugi pochodzenia boskiego umożliwiający poznanie pocjęciowe.

Chrześcijańska koncepcja duszy oparta na Biblii (Rdz. 2, 7) głosi, że dusza pochodzi bezpośrednio od Boga, jest indywidualna, czyli jedna dla każdego człowieka oraz nieśmiertelna. Nie ma dokładnych ustaleń kiedy człowiek otrzymuje duszę w czasie poczęcia, w łonie matki, czy może przy narodzeniu.

Święty Augustyn uważał duszę za substancję rządzącą ciałem. Dusza jest duchem, który poznaje, przypomina i kocha. Poznaje sama siebie, ale do zbawienia potrzebuje udzielonej przez Chrystusa łaski, bo sama nie jest zdolna do poznania prawd odwiecznych.

Augustyn przyjął cztery hipotezy pochodzenia duszy:

1. Traducjanizm – dusza ludzka pochodzi od rodziców, jak święca zapala się od płonącej świecy.
2. Kreacjonizm – dusza jest stworzona przez Boga.
3. Stworzona na początku przez Boga i aktualizowana w czasie.
4. Preegzystencja – obecność duszy w ciele jest podobna do światła w powietrzu. Dusza jest niematerialna, nie podlega reinkarnacji i jest podstawą do zmartwychwstania ciała.

Święty Tomasz z Akwinu oddzielił wiarę od wiedzy. Jego teoria w dużej mierze oparta jest na teorii Arystotelesa. Wiara jest kwiestią Objawienia, wiedza zaś rozumu. Przedstawił nową koncepcję człowieka, który jest jednością duszy i ciała. Jest duchowo – cielesną jednością. Święty Tomasz doszedł do takiego stwierdzenia dokonując istotnego rozróżnienia, które pozwala uważać człowieka jako duchowo cielesną całość. Chodzi o rozróżnienie, które istnieje w rzeczach, na istotę i istnienie. Rzeczy stworzone istnieją nie dzięki swej istocie, ale istnieniu. Tylko w Bogu istota i istnienie są tożsame, stąd jego imię “Jestem, który jestem”.

Teoria Kartezjusza stała się podstawą teorii psychologicznych. Duszę utożsamia z duchem, który jest zdolny do myślenia. Dusza jest obecna w ciele i z nim zmieszana. Miejscem gdzie łączy się dusza z ciałem jest mózg. Dusza nie jest źródłem uczuć i zmysłowego poznania. Utożsamienie duszy z duchem i myśleniem jest błędnym przekonaniem.

Filozoficzna interpretacja duszy ludzkiej.

Filozofia duszą nazywa podmiot, coś co stanowi podstawę, niematrialnych aktów poznania intelektualnego takich jak sądzenie, rozumowanie, tworzenie pojęć. Są to akty niematerialne, które implikują isnienie niematerialnego podmiotu nazywanego w filozofii duszą.

Dusza jako podmiot tych aktów psychicznych i niematerialnych istnieje samodzielnie i z nią zwiazane jest istotowo i pierwszorzędnie istnienie człowieka. Samodzielnie istniejąca dusza jest organizatorką materii, która jest ludzkim ciałem.

Dusza jako niematerialna nie może być złożona z części, nie może też powstać na drodze przemian. Jej powstanie można uzasadnić jedynie przez stworzenie poprzez współmierną przyczyne, którą może być tylko Byt Pierwszy. Moment zaistnienia duszy jest trudny do ustalenia.

Dusza jest nieśmiertelna, gdyż istniejąc samodzielnie, nie traci istnienia wraz z rozpadem ciała. Każda materia zorganizowana przez duszę tworzy jedność, jedno ciało jest przypisane tylko jednej duszy. Dusza jako forma jest jedyną podstawą tożsamości człowieka, dlatego nie do przyjęcia jest wędrówka dusz, reinkarancja czyli powtórne wcielenia.

Przy koncepcji duszy jako wędrującej od ciała do ciała niemożliwa byłaby róźnorodność bytów.

Jak widzimy pojęcie duszy sięga czasów bardzo odległych. Mimo, że rozumienie duszy zmieniało się i ewoluowało przez wieki nadal nie mamy odpowiedzi na wszystkie pytania dotyczące duszy. Ale jak mówi nam filozofia dusza jest podstawą naszej tożsamości, indywidualności i odrębności. W kolejnej części pokażę czy można udowodnić istnienie duszy.