Sokrates był starożytnym, greckim filozofem. Nie napisał żadnego dzieła. Stał się sławny dzięki temu, że chodził po rynku w Atenach i zadawał ludziom kłopotliwe pytania. Jego sposób prowadzenia rozmowy nazywa się metoda sokratyczna lub metoda majeutyczna. Specyfiką metody sokratycznej jest wydobywanie z ludzi wiedzy poprzez zadawanie pytań. Sokrates uważał, że każdy posiada wiedzę tylko trzeba do niej umiejętnie dotrzeć. Interesowało go co ludzie myślą i jakie mają poglądy na dany temat.
Chcąc zrozumieć postepowanie Sokratesa musimy przenieść się na chwilę do starożytnych Aten. Wówczas w Atenach bardzo prężnie działali Sofiści. Sofiści byli popularnymi nauczycielami sztuki dyskutowania, którzy za swoją wiedzę pobierali pieniądze. Nie byłoby w tym nic złego gdyby nie fakt, że będąc opłacanymi, skłonni byli udowodnić każdą, nawet fałszywą rację. Arystoteles nazywał ich “handlarzami rzekomą wiedzą”.
Postępowanie Sofistów nie podobało się Sokratesowi. Dlaczego? Sofiści byli niemoralni, odrzucili wszelkie zasady etycznego postępowania i nie troszczyli się o poznanie prawdy. Prawda dla Sokratesa była wartością najwyższą. Uważał, że człowiek powinien dążyć do poznania prawdy nawet wtedy, gdy będzie wiązało się to ze zmianą własnego stanowiska lub przegraniem sporu. Postanowił więc walczyć z Sofistami.
Jak się za to zabrał?
Zaczął zadawać Sofistom pyania, które miały prowadzić do podważenia konkretnego stanowiska zwerbowanego do rozmowy Sofisty. Sokrates zapraszał głównie osoby uznawane za autorytety i tym bardziej narażał się poważanym Ateńczykom. Zadawanie pytań jest z pozoru banalną czynnością, ale zadawanie pytań mających na celu zamierzony skutek wiąże się z posiadaniem rozległej wiedzy i wysiłkiem umysłowym.
Metoda Sokratesa w praktyce
Jak wyglądało prowadzenie rozmowy przez Filozofa? Sokrates prosił napotkanych rozmówców o podanie definicji takich pojęć jak odwaga, sprawiedliwość czy dobro. Bardzo dbał, żeby rozmówca doprecyzował wypowiedź poprzez stawianie z pozoru niewinnych, dodatkowych pytań. Filozof zadawał pytania dotąd, aż rozmówca dotarł w dyskusji do tego, że nie zgadzał się z wcześniej zajmowanym przez siebie stanowiskiem.
Nikt nie lubi kiedy podważa się jego zdanie. I jak wiemy Sokrates za swoje postępowanie zapłacił najwyższą cenę – życie.
Sokrates zdumiewał wszystkich ogromem swojej wiedzy do tego stopnia, że często zdziwieni wiedzą Sokratesa rozmówcy nie reagowali negatywnie na wytykanie im braku wiedzy.
Mędrzec z Aten prowadząc dyskusje nie miał na celu tylko obalenia stanowiska oponenta. Sokrates chciał nauczyć ludzi samodzielnego myślenia. Odpowiedzi na krótkie pytania uniemożliwiały oponentowi wygłoszenie wyuczonego stanowiska lub powtarzanie zasłyszanych w szkole formuł. Rozmówca zmuszony był do samodzielnego myślenia.
Korzyści z samodzielnego myślenia
Umiejętność samodzielnego myślenia i selekcjonowania informacji jest dziś niezwykle cenna. Codziennie jesteśmy bombardowani ogromem newsów i nie mamy możliwości sprawdzenia ich prawdziwości. Powołujemy się na różne źródła, jednym wierzymy bardziej drugim mniej.
Warto posłuchać Sokratesa i poprzez zadanie sobie kilku podstawowych pytań spróbować dotrzeć do prawdy. Dzięki temu nie będziemy gąbką chłonącą wszystko, co nam się podaje, ale osobą myślącą, żyjącą świadomie.
Dobrym sposobem jest też czerpanie informacji z różnych źródeł i wyłapanie różnic w ich przekazie. Skłoni nas to do zadanie sobie kilku pytań np.: dlaczego te same informacje przedstawiane są w różny sposób? jaki mają w tym cel poszczególne media? komu może zależeć na tym, żebyśmy odebrali tę informację w taki, a nie inny sposób?
Pytań można zadawać bardzo dużo i nawet, jeśli nie dotrzemy do poznania prawdy, to przynajmniej poddamy w wątpliwość pewne tezy i będziemy mogli wyrobić sobie własne zdanie na dany temat. Wykażemy się w ten sposób inteligencją i samodzielnym myśleniem.
Ta metoda może skłonić nas do zmiany zdania na jakiś temat. Każdy myślący człowiek, co jakiś czas poddaje w wątpliwość to, co uważał za słuszne i prawdziwe, kwestionuje swoje przekonania i metody postępowania.
Sokrates daje nam bardzo cenną metodę, która sprawdza się nie tylko w podanym przeze mnie przykładzie, ale w wielu innych dziedzinach życia. Spróbujmy zadać sobie czasami kilka pytań, mogą zaprowadzić nas do ciekawych wniosków.